کنترل فونداسیون توسط مهندس ناظر + 8 تذکر مهم

کنترل فونداسیون توسط مهندس ناظر

بازدید مرحله فونداسیون مهم ترین بازدید مهندس ناظر است لذا نیازمند اختصاص وقت کافی و حضور ذهن کامل و دقت نظر مهندس ناظر در این بازدید است. با فرض اینکه کنترل های پس از گودبرداری انجام شده و کد ارتفاعی بتن مگر درست اجرا شده باشد اجازه اجرای فونداسیون صادر و پس از اتمام ناظر جهت بازدید فونداسیون در کارگاه حضور می یابد. کنترل های فونداسیون به دو دسته تقسیم میشوند؛ کنترل های معماری (ابعادی) و کنترل های سازهای در کارهای ناظره هر یک از این کنترل ها توسط مهندس مربوطه انجام می گردد. اما در کارهای تک ناظره مهندس ناظر پروژه موظف به انجام کلیه کنترل ها خواهد بود.

تذکر مهم توصیه می گردد چه در مرحله فونداسیون و چه در مراحل بعد قبل از هر بازدید و پیش از مراجعه به ،ملک مهندس ناظر نقشه ها را کاملاً مطالعه نماید به طوری که نقشه را تقریباً حفظ باشد به این ترتیب با آرامش خاطر، تسلط بیشتر و نگاه دقیقتری کنترلها را انجام خواهد داد.

کنترلهای معماری در فونداسیون

• حدود اربعه زمین و طول و عرض ساختمان سطح( اشغال و جانمائی ستونها ) با احتساب عرض گذر اصلاحی (عقب نشینی) درز انقطاع و ضخامت نماسازی
• دهانه پارکینگها (جانمائی ستون ها )
• عرض و طول باکس راه پله
• جانمائی ابعاد چاله آسانسور
• فاصله های بحرانی تا لبه چاله آسانسور  (مثل عرض لابی آسانسور و یا طول مانور پارگینگ تا لبه چاله آسانسور و موارد مشابه)

تذکر مهم  : روش کنترلهای معماری در ساختمانهای با سازه بتن آرمه و سازه فولادی اندکی متفاوت است که در بند ۴-۲ توضیح داده خواهد شد.

کنترلهای سازه ای در فونداسیون

• ارتفاع فونداسیون و عرض نوارهای فونداسیون در فونداسیونهای نواری و ابعاد فونداسیون و شناژها در فونداسیونهای منفرد
• رعایت کاور (پوشش بتن ) مناسب برای میلگردهای زیرین و کناری فونداسیون ) سایز میلگردهای طولی و عرضی و فواصل آنها و نحوۀ بسته شدن ( میلگردهای عرضی با زاویه قائم میلگردهای طولی را در بر می گیرند ) .
• میزان کافی اورلپها (همپوشانی میلگردها ) هم برای میلگردهای طولی و هم برای میلگردهای عرضی مطابق با نقشه های سازه
• تعداد سایز طول و محل قرارگیری میلگردهای تقویتی در صورت وجود در نقشه
•  در سازه های بتن آرمه : ابعاد خاموت ،ستونها خاموتهای ریشه ستونها در داخل فونداسیون تعداد و سایز میلگردهای ریشه ستونها ارتفاع کافی ریشه ستونها داخل و بالای فونداسیون و طول خم کافی ریشه ستونها داخل فونداسیون

در سازه های فولادی: ابعاد و ضخامت و جهت قرارگیری صفحه ستونها، سایز ،بولتها طول بولتها و طول خم ،آنها تعداد بولتها و نحوه صحیح قرارگیری آنها و خاموت های بولتها در داخل فونداسیون ) در صورت وجود در نقشه (

تذکر مهم ستون های کناری اغلب به درستی اجرا نمیشوند در پروژه های بسیاری دیده شده است؛ ردیف بیرونی بولتها و یا ریشه ستون ها خارج از فونداسیون قرار گرفته اند یعنی بجای اینکه بیرونی ترین میلگرد طولی فونداسیون تمام بولتها و یا میلگردهای ریشه ستون را در بر بگیرد، ردیف بیرونی بولتها و یا ریشه ستونها بیرون از آخرین میلگرد طولی فونداسیون قرار گرفته اند و فقط کاور بتن آنها را در برگرفته است .

هیچگونه عملکرد سازه ای نخواهد داشت. بدیهی ست مهندسان ناظر به این موضوع باید دقت ویژه مبذول دارند و پیمانکاران را ملزم به اجرای صحیح ستونهای کناری نمایند تصاویری از اجرای غلط و اجرای صحیح ریشه ستونهای کناری در ادامه قرار داده شده است.

کنترل فونداسیون توسط مهندس ناظر ( ابعاد )

عمده مواردی که باعث محکومیت مهندسین ناظر در شورای انتظامی و کمیسیون ماده100 می گردد مربوط به تخلفات ابعادی ساختمان است که از دید مهندس ناظر پنهان مانده ،است و یا از کنترل او خارج شده .است بهترین مرحله ای که میتوان ابعاد اندازههای پراهمیت ساختمان را کنترل ،کرد مرحله فونداسیون است.

ابعاد و اندازه های پراهمیت در قسمت کنترل های معماری در بند ۴-۱-۱ نام برده شد. در توضیح آن موارد باید متذکر شد؛ کلیه ابعادی که در نقشه های معماری درج گردیده است ابعاد تمام شده .هستند یعنی مثلاً اگر ستونی بتنی در نقشه های سازه ای ۵۰ ۶۰ سانتیمتر ،باشد و پوشش سنگ برای آن در نظر گرفته شده ،باشد قاعدتاً در نقشه های معماری این ستون باید ۷۰*۶۰ نشان داده شود چرا که از هر طرف ۵ سانتیمتر ضخامت پوشش سنگ و ملات پشت آن اضافه می گردد.

با نظر به توضیحات ،فوق چگونگی کنترل ابعاد و اندازه های پراهمیت به شرح ذیل در ساختمان های سازه بتن آرمه و ساختمانهای سازه فولادی به تفکیک شرح داده میشود .

کنترل ابعاد در ساختمانهای با سازه فولادی

کنترل طول ساختمان برای این کار صفحه ستونهای ابتدایی و انتهایی فونداسیون در امتداد طول را انتخاب میکنیم دقیقاً در وسط آنها علامت به علاوه رسم میکنیم )تعیین آکس صفحه ها ( سپس طول مرکز تا مرکز ) آکس تا آکس( ستونهای ابتدا انتها را اندازه میگیریم به این ترتیب اندازه دو ضلع طولی ساختمان را به صورت مرکز به مرکز داریم پس از آن ابعاد ستونهای مربوط به هر صفحه ستون را از نقشه سازه میخوانیم طول موجود ساختمان در مرحله فونداسیون به ترتیب زیر محاسبه میشود A+B+C+D +E = طول موجود ساختمان در مرحله فونداسیون

A: ضخامت نماسازی حدود ۷ سانتیمتر

 :Bنصف بعد ستون ابتدائی در امتداد طول

C: فاصله مرکز به مرکز ستون ابتدا و انتها در امتداد طول

 :Dنصف بعد ستون انتهایی در امتداد طول

 :Eضخامت نمای پشت کار (حدود ۷ سانتیمتر برای نمای سنگ و ۵ سانتیمتر برای نمای سیمانکاری شده (

تذکر مهم: باید توجه نمود محل قرارگیری طولی ساختمان از گذر محاسبه میشود و نه از انتهای زمین یعنی باید ابتدا عرض گذر را طبق پروانه ساختمان جدا نمود با احتساب عقب نشینی ساختمان سپس از خط گذر اصلاحی )خیابان پس از عقب نشینی ساختمانهای دو طرف آن( اندازه گیری ساختمان را آغاز نمود. همچنین باید توجه داشت که فونداسیون به هیچ عنوان به گذر تجاوز ننموده باشد.

تذکر مهم :در هنگام علامت زدن آکس بر روی صفحه ستونها باید دقت کرد که در اکثر ستونهای ،گوشه ستون در وسط صفحه ستون قرار نمیگیرد. لذا طبق نقشه های سازه میبایست محل دقیق قرار گرفتن ستون بر روی صفحه ستون را علامت زد و اندازه گیری آکس به آکس را از آکس ستون در نظر گرفت و نه آکس صفحه ستون

کنترل عرض ساختمان:

به همان ترتیب که در اندازه گیری طول ساختمان عمل ،شد اندازه گیری عرض ساختمان نیز انجام میپذیرد با این تفاوت که در عرض ساختمان حاصل جمع موارد زیر منظور می گردد.

 = ABCD+E  عرض موجود ساختمان در مرحله فونداسیون

:A ضخامت اندود سیمانکاری پشت کار حدود ۵ سانتی متر

 :Bنصف بعد ستون ابتدایی در امتداد عرض

C:فاصله مرکز به مرکز ستون ابتدا و انتها در امتداد عرض

D: نصف بعد ستون انتهایی در امتداد عرض

E: ضخامت اندود سیمانکاری پشت کار حدود ۵ سانتی متر

برای روشن شدن توضیحات فوق موارد گفته شده به صورت یک نمونه مثال ترسیمگردیده که در ادامه قابل مشاهده است.

تذکر مهم پس از بدست آوردن عرض موجود ساختمان باید دقت کرد که ستونهای ساختمان در حال احداث از هر طرف به اندازه درز انقطاع تعیین شده در نقشههای معماری از ساختمان های همسایه فاصله داشته باشد.

کنترل سایر اندازههای پراهمیت: با استفاده از روش گفته شده فوق میبایست طول و عرض باکس راه پله لابی جلوی آسانسور جانمائی چاله آسانسور و دهانه های پارکینگها جانمائی ستونها را نیز طبق اندازه گذاریهای نقشه های معماری کنترل نمود.

کنترل ابعاد در ساختمانهای با سازه بتن آرمه

کنترل طول ساختمان :

برای اینکار پشت تا پشت خاموت ریشه ستون ابتدائی و انتهائی امتداد طول ساختمان را اندازه گیری مینمائیم پس از منظور نمودن موارد ذیل، طول موجود ساختمان در مرحله فونداسیون بدست می آید :

A+B+C+D+E   =طول موجود ساختمان در مرحله فونداسیون

A: ضخامت نماسازی  )حدود ۷ سانتیمتر (

:Bپوشش (کاور) بتن ضلع خارجی ستون ابتدائی حدود ۵ سانتیمتر

 :Cفاصله پشت تا پشت خاموت ریشه ستون ابتدا و انتها در امتداد طول

😀 پوشش کاور) بتن ضلع خارجی ستون انتهائی (حدود ۵ سانتیمتر

E: ضخامت اندود سیمانکاری پشت کار حدود ۵ سانتی متر و یا نمای پشت کار حدود ۷ سانتی متر

کنترل عرض ساختمان :

 به همان ترتیب که در اندازه گیری طول ساختمان عمل شد اندازه گیری عرض ساختمان نیز انجام میپذیرد با این تفاوت که در عرض ساختمان حاصل جمع موارد زیر منظور می گردد .

AB+C+D +E  = عرض موجود ساختمان در مرحله فونداسیون

A : ضخامت اندود سیمانکاری پشت کار حدود ۵ سانتی متر

B: پوشش کاور بتن ضلع خارجی ستون ابتدائی حدود ۵ سانتیمتر

C: فاصله پشت تا پشت خاموت ریشه ستون ابتدا و انتها در امتداد عرض

D: پوشش کاور بتن ضلع خارجی ستون انتهائی حدود ۵ سانتیمتر

 E: ضخامت اندود سیمانکاری پشت کار حدود ۵ سانتی متر

برای روشن شدن توضیحات ،فوق موارد گفته شده به صورت یک نمونه مثال ترسیم گردیده که در ادامه قابل مشاهده است.

تذکر مهم :بدیهی ست مواردی که در مورد رعایت عرض گذر اصلاحی و همچنین درز انقطاع و همچنین بَرِ ساختمان خط شروع طول ساختمان برای ساختمانهای سازه فولادی ذکر گردید در ساختمانهای سازه بتنی نیز صادق است.

کنترل سایر اندازه های پراهمیت :

با استفاده از روش گفته شده فوق میبایست طول و عرض باکس راه پله لابی جلوی آسانسور جانمائی چاله آسانسور و دهانه های پارکینگ ها جانمائی ستونها را نیز طبق اندازه گذاری های نقشه های معماری کنترل نمود.

تذکر مهم موارد فوق با فرض مستطیل بودن زمین بیان گردیده است برای زمینهایی که شکل چند ضلعی نامنظم دارند قطعاً با مقایسه و دقت مضاعف میتوان روشی برای کنترل ابعاد پراهمیت پیدا کرد.

کنترل بَرِ ساختمان

یکی از نکات پراهمیت در جانمائی سطح اشغال ساختمان در زمین، مشخص کردن بَرِ ساختمان است. به همین جهت در هر شهرداری قسمتی به نام کنترل بر و کف وجود دارد و چنانچه بر ساختمان به درستی مشخص نشود و مهندس ناظر این تخلف را در موعد قبل از بتن ریزی فونداسیون در ساختمان های بتنی و یا قبل از برپا نمودن اسکلت در ساختمانه ای فولادی به شهرداری گزارش ننماید، در شورای انتظامی و محاکم قضائی بازخواست خواهد شد. لذا کنترل کردن بر ساختمان از مهمترین وظایف مهندس ناظر .است. این وظیفهٔ مهم در کارهای ۵ناظره برعهده مهندس نقشه برداری در کارهای ۴ ناظره بر عهدۀ مهندس ناظر معماری و در کارهای تک ناظره برعهده ناظر ساختمان خواهد بود.

اگرچه مهندس ناظر فقط مسئولیت کنترل بر ساختمان را دارد و پیاده کردن آن برعهدهٔ مجری و یا سازندۀ ساختمان است لکن مهندس ناظر میبایست توانائی پیاده کردن برِ ساختمان را داشته باشد تا بتواند آن را کنترل کند برای پیاده کردن بر ساختمان دانستن عرض گذر اصلاحی ضروری .ست با مراجعه به پروانه ساختمان قسمت ابعاد زمین میتوان از عرض گذر اصلاحی آگاهی یافت منظور از عرض گذر اصلاحی عرض خیابان و یا کوچهٔ مقابل ملک پس از عقب نشینی ساختمانهای قدیمی موجود در آن .است ساده ترین حالت زمانی ست که تمامی ساختمانهای کناری و روبروئی ساختمان در حال احداث نوساز باشند در این حالت عرض گذر اصلاحی همان گذر موجود است که ساختمانهای همسایه و روبرو عقب نشینی خود را انجام داده اند. در این حالت، برای پیاده کردن بر ساختمان در حال احداث کافی ست یکبار دیگر عرض گذر موجود را برای اطمینان با عرض گذر اصلاحی مندرج در پروانه ساختمان مطابقت داد و در صورت تطابق بر ساختمان را همباد ساختمان های نوساز همسایه بر روی زمین پیاده نمود. البته بدیهی ست که ستونها به اندازه ضخامت نما از بر ساختمان عقبتر اجرا میشوند تا در زمان اتمام کار نمای تمام شده همباد ساختمان های همسایه باشد.

حالت دیگر این است که کلیه ساختمانهای مجاور و روبروی ساختمان در حال احداث قدیمی ساز باشند و عقب نشینی نکرده .باشند در این حالت که پیاده کردن بر ساختمان کمی پیچیده تر خواهد بود با ذکر یک مثال ،عددی روش کار توضیح داده میشود. فرضاً عرض گذر اصلاحی در پروانه ساختمان ۸ متر درج شده و عرض گذر موجود ۴ متر باشد. این بدان معناست که ساختمان های دو طرف گذر میبایست هرکدام ۲ متر عقب نشینی کنند تا در نهایت عرض گذر ۸ متر .شود به این ترتیب برای پیاده کردن بر ساختمان میبایست از دیوار ساختمان قدیمی روبرو از هر طرف ۶ متر در امتداد عرض گذر اندازه گیری کرد تا بر ساختمان در حال احداث بدست آید. به این ترتیب عرض گذر پس از عقب نشینی ساختمان در حال احداث ۶ متر خواهد بود و ساختمان در حال احداث ۲ متر عقبتر از ساختمانهای قدیمی ساز طرفینش قرار خواهد گرفت.

در حالتهای دیگر که یکی از ساختمان های روبرو و یا کناری نوساز و مابقی قدیمی ساز هستند و یا تعدادی از ساختمان های آن گذر با فاصله از ساختمان در حال احداث نوساز هستند، باید دو عامل در نظر گرفته شود یکی عرض گذر اصلاحی و دیگری بر موجودِ ساختمانهای نوساز واقع در آن .گذر حالت کلی و اصولی به این شکل است که با ر انقطاع بـ تعیین محور گذر خط فرضی وسط خیابان ساختمانهای دو طرف گذر هر کدام نیمی بری طو از عرض گذر اصلاحی را با عقب نشینی تأمین کنند. حال در این میان اگر به موارد تناقضی برخورد نمودیم؛ مثلاً موردی که ساختمان با در نظر گرفتن عرض گذر اصلاحی از ساختمان نوساز روبرو از ساختمان نوساز کناری جلوتر قرار گرفت چه باید کرد؟ در چنین مواردی حتماً باید مأموران بر و کف شهرداری را در جریان گذاشت و پس از تقاضای تعیین تکلیف و اخذ دستورکار کتبی از ایشان مورد را با پیوست آن دستورکار در گزارش مرحلهٔ فونداسیون منعکس نمود.

همچنین حالات پیچیده تری نیز در پیاده کردن بر ساختمان پیش میآید که آن در گذرهای دارای انحنا و یا گذرهایی ست که عرض آنها در ابتدا و انتها متفاوت است و بر ساختمانهای طرفین گذر موازی نیستند. در چنین حالاتی میتوان طی دستورکاری از مالک خواست تا برای پیاده کردن بر ساختمان از کارشناسان رسمی دادگستری در رشتهٔ نقشه برداری استفاده نماید. البته در چنین مواردی باید در نظر داشت که پیاده کردن بر ساختمان توسط کارشناس رسمی رافع مسئولیت ناظر نخواهد بود. لذا در هر صورت در موارد پیچیده و متناقض حتماً باید از مأموران بر و کف شهرداری تقاضای بررسی و تعیین تکلیف نمود.

مغایرتها و ترتیب اولویت اسناد ساختمان

در هنگام بازدید و مترکشی مرحله فونداسیون گاهی پیش میآید که ابعاد زمین کمتر از نقشه و پروانه ساختمان است و یا در مواردی بیشتر از نقشه و پروانه ساختمان است. در چنین مواردی زنگ خطر برای ناظر به صدا در میآید کوچکترین اهمال و بی دقتی یا بی توجهی از سوی ،ناظر ممکن است برایش به قیمت گزافی تمام شود.

برای روشنتر شدن مطلب ذکر مثالی مفید خواهد بود ،فرض مهندس ناظر در بازدید و مترکشی مرحله فونداسیون متوجه شد که عرض ساختمان درست اجرا شده است اما درز انقطاع باقی مانده در طرفین ساختمان کمتر از اندازه نقشه معماری ست. یا در مورد دیگری طول ساختمان درست پیاده شده است اما طول حیاط باقی مانده کمتر از اندازهٔ نقشه معماری .ست یا در مورد دیگری درز انقطاع باقی مانده یا طول حیاط باقی مانده بیشتر از مقدار نقشه معماری .ست در چنین حالتهایی عملکرد درست و اصولی مهندس ناظر چه میتواند باشد؟

راه حل اصولی و کلی این است که مهندس ناظر در صورت مشاهده هر گونه مغایرت ابعاد نقشه ها با زمین موجود با ارائه گزارشی کار را متوقف نماید با رعایت شرایط مندرج در بند ۲-۱۴ تا پس از اصلاح سند زمین و پروانه و نقشه ها کار ادامه یابد. اما معمولاً چنین توقفی از سوی مالک قابل پذیرش ،نیست یا در مواردی ممکن است تأخیر در اجرای فونداسیون احتمال خطر ریزش برای ساختمانهای مجاور گود داشته باشد. جهت ادامۀ کار باید بررسی برای حالت خاص آن ساختمان صورت گیرد اگر زمین بزرگتر از نقشه ها بود و مالک تمایلی به اصلاح سند و افزودن آن مقدار اضافه به زمین خود را نداشت؛ میبایست اگر اضافه عرض است از دو طرف به مقدار مساوی رها کند و ابعاد ساختمان را مطابق نقشه اجرا نماید و اگر اضافه طول ،باشد، باید پس از رعایت گذر اصلاحی و طول ساختمان طبق نقشه اضافه طول را از انتهای زمینش رها کند. چنانچه ابعاد زمین وضع موجود کمتر از نقشه ،بود اولویت با رعایت عرض گذر اصلاحی و درز انقطاع خواهد بود و کسری طول یا عرض زمین باید از ابعاد ساختمان کسر شود.

در تمامی حالات فوق مهندس ناظر اختلاف موجود را میبایست به دقت در گزارشش ذکر نماید و خلافدار ثبت .کند البته در صورتی که مالک اضافه یا کسری زمین را با رعایت موارد فوق انجام داد میتوان فقط گزارش خلافدار بدون دستور جلوگیری ثبت نمود. ذکر این نکته ضروری ست که مرحله فونداسیون آخرین مرحله ای ست که مهندس ناظر میتواند اختلافات ابعادی زمین با نقشهها را ذکر نماید و چنانچه در مراحل بعدی چنین اختلافی کشف شود و ناظر در گزارشاتش به آن اشاره نکرده ،باشد شخص ناظر یکی از مقصرین خواهد بود و اگر خسارتی از این ناحیه عارض شود ناظر نیز ضامن خواهد بود به همین جهت مهندسان ناظر ارجمند میبایست بازدید مرحله فونداسیون را فوق العاده جدی بگیرند و وقت و تمرکز کافی به آن اختصاص دهند. البته بهترین زمان برای کنترل مطابقت ابعاد زمین و پروانه ساختمان و نقشههای معماری بازدید پیش از امضای شروع بکار است لیکن در صورت اهمال و سهل انگاری آخرین ،فرصت مرحله فونداسیون خواهد بود که در صورت وجود مغایرت ،ابعادی کار برای ناظر کمی سخت و پیچیده خواهد شد.

تذکر مهم در بازدید مرحله فونداسیون یا مراحل بعد از آن چنانچه مغایرتی بین نقشهها و پروانه ساختمانی کشف شود اولویت اول با پروانه ساختمانی و سپس نقشه های معماری ست به این ترتیب سایر نقشهها میبایست توسط طراحان مربوطه بر اساس پروانه و نقشههای معماری اصلاح گردند.

 حالتی که ساختمان کوچکتر از نقشه اجرا شود

 در مواردی دیده شده که ساختمان در اثر اشتباه آرماتوربند کوچکتر از اندازه نقشه اجرا شده است. تصور اشتباهی که برخی مهندسین ناظر دارند، آنها را در این زمینه به خطا می اندازد. برخی ناظران بر این باورند که کوچکتر اجرا شدن ساختمان فقط ضرر مالک است و مسئولیتی متوجه آنها نمیکند و مهندس ناظر فقط باید دقت داشته باشد که ساختمان بزرگتر از نقشهها اجرا نشود. در این فقره پروندههای متعدد شکایت علیه ناظر وجود دارد که اشتباه بودن این تصور را اثبات مینماید. لازم است مهندسان ناظر مدنظر داشته باشند که اگر ساختمان بزرگتر از نقشه اجرا شود در برابر شهرداری و اگر کوچکتر از نقشه اجرا شود در برابر ،مالک مسئولیت خواهند داشت. لذا ناظر میبایست در مورد کوچکتر اجرا شدن ساختمان نیز حساسیت داشته باشد و آن را در گزارشاتش ذکر و با علامت خلافدار ثبت نماید حتی اگر مالک به هر دلیلی به خواسته خود ساختمانش را کوچکتر از نقشه اجرا کرد و هیچ ادعایی نسبت به آن ،نداشت باز هم ناظر بر اساس وظیفه کنترلیاش باید کوچکتر بودن ساختمان نسبت به نقشه را در گزارشش قید و با عنوان خلافدار ثبت نماید.

لزوم کنترل کامل فونداسیون علیرغم ایرادات جدی

اگر مهندس ناظر در لحظه ورود به کارگاه برای بازدید فونداسیون ایرادات جدی و اساسی مشاهده ،کرد به هیچ عنوان نباید کارگاه را ترک و بازدید مجدد را موکول به رفع آن ایرادات اساسی .نماید در موارد بسیاری که ناظر اینگونه عمل کرده است مالک بدون توجه به وی بتن فونداسیون را ریخته است و کارش را ادامه داده است. ناظر هم به گمان اینکه مالک باید او را خبر کند تا برای بازدید مجدد از فونداسیون ،برود دیگر به پروژه سر ،نزده و چند ماه بعد زمانی خبر ،شده که مالک از او پایانکار و یا گزارش سفتکاری خواسته .است. در چنین شرایطی کار به شکایت و شورای انتظامی کشیده و معمولاً ناظر به دلیل عدم انجام نظارت مستمر در شورای انتظامی محکوم شده است.

بنابراین روش منطقی این است که مهندس پس از مشاهده ایرادات فونداسیون قبل از هر تصمیم گیری و تذکری به مالک یا ،آرماتوربند ابتدا کنترلها را طبق روال بیان شده در بندهای قبلی به طور کامل انجام دهد. سپس از قسمتهای مختلف عکس برداری نماید و ایرادات را یادداشت نماید در نهایت وقتی بازدید به پایان رسید طی دستورکاری ایرادات را به مالک ابلاغ نماید و در اسرع وقت گزارش بازدید خود را به پیوست رسید دستورکار مربوطه ثبت نماید. در این گزارش ناظر میبایست شهرداری را ملزم نماید فقط با تأیید وی به مالک اجازه بتن ریزی فونداسیون را بدهد. در عین حال ناظر به هیچ عنوان نباید از تعامل با مالک غفلت .نماید چراکه در موارد بسیاری میتوان با توجیه مالک و پیگیری از او بدون نیاز به ثبت ،گزارش مالک را ملزم به اصلاح ایرادات نمود. البته در مواردی که مالک بنا را بر عدم همکاری گذارد ناظر مجبور خواهد بود با روشهای سختگیرانه او را وادار به همکاری و اجرای اصولی کار نماید اعمال روشهای سختگیرانه و روش قانونی قفل کردن کار در بند ۲-۱۴ تشریح شده است.

عبارت استحکام بنا مورد تأیید است

برخی شهرداری ها مهندس ناظر را مجبور به نوشتن عبارت استحکام بنا مورد تأیید است مینمایند. چنین کاری هیچ مبنای قانونی ندارد و با تکالیف قانونی تعریف شده برای مهندس ناظر در تعارض کامل است. لذا هیچ مهندس ناظری ملزم به نوشتن چنین جمله ای در گزارشاتش نیست و در صورت اجبار شهرداری و امتناع مهندس ناظر هیچ ابزار قانونی در دست شهرداری نیست که وی را مجبور به چنین نماید. وظیفه اصلی مهندس ناظر این است که انطباق ساختمان اجرا شده با پروانه کاری ساختمانی و نقشههای مصوب و مقررات ملی ساختمان را کنترل و در موعد مربوطه به شهرداری گزارش نماید خارج از این وظیفه اصلی شهرداری نمیتواند ناظر را ملزم به نوشتن جمله ای خاص در گزارش نماید. البته با پیگیری گروهی از مهندسین معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران طی نامه به شماره ۸۱۳/۹۳۰۱۷۷ مورخ ناظر ۱۳۹۲/۸/۲۵ عدم الزام مهندسین ناظر به ذکر جمله فوق در گزارشات را به شهرداری های مناطق ابلاغ .نمود همچنین در همین زمینه وزارت محترم راه و شهرسازی، طی نامه ای تأیید استحکام سازه توسط مهندسان ناظر را نه تنها مجاز نمیداند بلکه تأیید استحکام ساختمان توسط مهندسین ناظر را مصداقی از تخلفات انتظامی و مستوجب بررسی و اعمال محکومیت در شوراهای انتظامی میداند بر اساس این نامه وزارت محترم راه و شهرسازی مهندسین ناظر فقط اختیار تأیید «عدم استحکام بنا» را دارند و نه غیر از آن. تصویر این دو نامه در انتهای کتاب پیوست (۶) موجود است.

لزوم ثبت گزارش فونداسیون پیش از بتن ریزی

 موعد گزارش فونداسیون زمانی ست که میلگردها و قالبهای آن بسته شده و آماده بتن ریزی باشد حتماً باید این جمله در گزارش فونداسیون ذکر گردد که (میلگردها و قالب فونداسیون اجرا گردیده و آماده بتن ریزی میباشد.)

در حالت خاصی اتفاق افتاده است که مالک بدون اطلاع مهندس ناظر و بدون بازدید او اقدام به بتن ریزی فونداسیون نموده است در این حالت ناظر میتواند طی گزارشی خطاب به شهرداری اعلام دارد که به دلیل آنکه مالک آرماتوربندی را به اینجانب اطلاع نداده است تا بازدید انجام شود و بدون بازدید اینجانب اقدام به بتن ریزی فونداسیون نموده است استحکام فونداسیون مورد تأیید ،نیست مگر آنکه مالک به طریقی اثبات نماید که مطابق نقشه های مصوب آرماتوربندی را اجرا کرده است اثبات این موضوع از سوی ،مالک، مستلزم بکارگیری دستگاههای اسکن میلگرد در بتن خواهد بود که بسیار هزینه بر است و چنانچه پس از آن معلوم شود که آرماتوربندی اجرا شده با نقشههای مصوب مغایرت دارد ناظر طی گزارشات خود مالک را ملزم مینماید تا به طراح سازه (محاسب )مراجعه و از او تقاضای طرح تقویت برای وضع موجود نماید.

 این مورد نیز  هزینه هایی گزاف و چندین برابر اجرای فونداسیون به مالک تحمیل خواهد نمود. نکته قابل ملاحظه در این قسمت آن است که مهندس ناظر تا قبل از اجرای سقف اول ( با فرض بتنی بودن سازه ساختمان ) فرصت دارد چنین برخوردی با مالک داشته باشد و عدم اطلاع رسانی او را دلیل عدم بازدید ،خود اعلام .نماید. چنانچه ناظری پس از بتن ریزی سقف اول متوجه شود شورای انتظامی و محاکم قضائی دو مرحله عدم بازدید به دلیل عدم اطلاع رسانی مالک را نخواهند پذیرفت و اگرچه جبران عمدهٔ خسارات و هزینه های اسکن میلگرد و طرح تقویت بر عهده مالک خواهد بود.

 ولی ناظر نیز درصدی سهم تقصیر خواهد گرفت و محکوم به پرداخت بخشی از هزینه ها خواهد شد ضمن اینکه در شورای انتظامی نیز به دلیل عدم اعمال نظارت مستمر، حکم محرومیت دریافت خواهد کرد .

لذا اگرچه شورای انتظامی و محاکم قضائی تا یک مرحله عدم بازدید به دلیل عدم اطلاع رسانی مالک را از مهندس ناظر قبول میکنند اما عاقلانه تر آن است که مهندس ناظر با اعمال نظارت مستمر به هیچ عنوان این اجازه را ندهند که مالک قبل از تأیید او اقدام به بتن ریزی نماید. در بند ۲-۱۱-۵ این کتاب در این خصوص توضیحات کافی ارائه شده است.

حالتی که فونداسیون ساختمان پایینتر از فونداسیون همسایه باشد

فشار جانبی خاک زیر فونداسیون همسایه تنش قابل ملاحظه ای ایجاد مینماید این تنش که در مواقع بارندگی و یا بالا آمدن آبهای زیرزمینی بیشتر هم میشود تماماً به دیوار حائل زیرزمینها وارد میشود در مواردی دیده شده است که بدون توجه به این تنش دیوار حائل زیرزمین با تیغه بلوک سفالی ۱۰ سانتیمتری چیده شده است. در این وضعیت احتمال رانش این دیوار بر اثر فشار جانبی خاک زیر فونداسیون همسایه بسیار زیاد خواهد بود در این حالت خاک زیر فونداسیون به داخل زیرزمین ساختمان خواهد ریخت و ساختمان همسایه به دلیل خالی شدن زیر فونداسیون از حالت عمودی خارج و متحمل خسارات سنگینی خواهد شد در این حالت مهندس ناظری که اجازه اجرای دیوار ضعیف در طبقات زیرزمین را داده است نیز مسئول خواهد بود برای مقابله اصولی با چنین حالتی قبل از اجرای ساختمان باید نقشه های سازه وازچه سرعت بررسی شوند در صورت قرار گرفتن فونداسیون در عمقی پایینتر از فونداسیون همسایه و عدم وجود دیوار حائل بتنی در طبقات ،زیرزمین مهندس ناظر طی نامهای از مالک میخواهد که با مراجعه به مهندس طراح سازه محاسب) نسبت به تهیه نقشه دیوار حایل بتن مسلح در طبقات ،زیرزمین و خصوصاً در قسمتهایی که دیوار با خاک زیر فونداسیون همسایه در تماس است اقدام نماید و در حین اجرای فونداسیون میلگردهای انتظار برای اجرای دیوار حائل بتنی در نظر گرفته شوند.

در حالتی که اختلاف عمق فونداسیون ساختمان با فونداسیون همسایه کمتر از یک و نیم متر باشد و در نقشه های سازه دیوار حائل بتن مسلح تعریف نشده باشد، در جهت همکاری با مالک، میتوان به او اجازه داد به یک شرط دیوار حائل بتنی اجرا نکند. در صورتی که دیوارهای زیرزمین در قسمتهایی که در تماس با خاک است دیوار آجری ۳۵ سانتیمتری با آجر زنجاب شده اجرا شود. در این حالت دقت شود که زنجاب کردن آجر از اهمیت ویژه ای برخوردار است زنجاب کردن آجر به اینصورت انجام میشود که کارگر بنا آجرها را داخل بشکه بریزد و سپس آن را با آب پر ،نماید و پس از نیم ساعت ماندن و اشباع کامل ،آجرها آنها را به دست استادکار بنّا بدهد تا دیوار را بچیند حال برای اینکار چند بشکه لازم است و از چه زمانی زنجاب کردن آجرها باید شروع شود امری ست که استاد کار بنا برحسب سرعت و حجم کار باید شرایط آن را فراهم نماید. در صورت همراهی ناظر برای اجرای دیوار آجری به جای دیوار حائل بتنی در عمقهای ،کم او میبایست حتماً بر فرایند زنجاب کردن آجرها نظارت دقیق داشته باشد و اگر مشاهده کرد که اینکار به درستی انجام نمیشود اساساً اجازه اجرای دیوار آجری ندهد و بر اجرای همان دیوار حائل بتنی تأکید نماید.

نحوه گزارش فونداسیون های چند مرحله ای

 در ساختمان هایی که به دلیل حفظ سپر خاکی امکان اجرای یکپارچه فونداسیون نباشد بتن ریزی فونداسیون به صورت چند مرحله ای انجام میشود. در چنین ساختمانهایی مهندس ناظر در گزارش فونداسیون حتما باید به اجرای چند مرحلهای فونداسیون اشاره نماید.

به عنوان مثال؛ به اطلاع شهرداری محترم میرساند؛ میلگردها و قالبهای فونداسیون حفظ سپر خاکی برای ایمنی بسته شده است و آماده بتن ریزی میباشد. با توجه به لزوم ساختمانهای همسایه قسمتهایی از فونداسیون مثلاً) در محور A حد فاصل آکسهای ۲ و (۴) اجرا نشده است و میلگردهای انتظار برای اجرای قسمتهای باقی مانده قرارداده شده اند. گزارش اجرای قسمتهای باقی مانده در مراحل بعدی به اطلاع خواهد رسید. در صورتی که ناظر در گزارش فونداسیون اشاره ای به چند مرحله ای اجرا شدن آن ننماید، امکان اظهار نظر در این زمینه را در مراحل بعدی از خود سلب کرده است چرا که مثلاً اگر ناظری در سقف دوم به عدم اجرای صحیح فونداسیون اشاره نماید در شورای انتظامی محکومیت خواهد گرفت علت محکومیت نیز (گزارش خارج از موعد) ذکر خواهد شد. لکن در صورت اشاره به اجرای چند مرحلهای فونداسیون چنین خطری دیگر برای مهندس ناظر وجود نخواهد داشت.